O pasado martes día 16 de febreiro deste ano 2016, a páxina web da benemérita asociación Monte Pindo Parque Natural daba conta da presentación e promoción dunha “reprodución dunha vasilla campaniforme neolítica” que se correspondería coa fai uns anos atopada por membros deste Clube Espeleolóxico Maúxo no interior dun sistema de cavidades do citado monte de Carnota.

Desde aquí queremos aproveitar a ocasión para desexar que a inciativa, cando menos, axude a promocionar as xustas e ogalla que prontas medidas de protección, salvagarda, estudo e promoción que fagan do Monte Pindo, canto antes, como ben se reivindica, un espazo cada vez mellor coidado, coñecido e desfrutado por toda a sociedade. Desde este C. E. Maúxo, como é sabido e público, compartimos a inquedanza e vaia, pois, de novo a nosa solidariedade con ese obxectivo a prol do Pindo: Parque Natural.

Con todo, consideramos axeitado facer públicas as seguintes matizacións:

1. A cerámica de tradición campaniforme rescatada polo Clube Maúxo do interior dunha das covas d’O Pindo (de nome e coordenadas reservadas aquí por cautela) é só un pequeno fragmento. Os feitos da súa casual descuberta e da decisión do seu rescate (derivada do evidente perigo de desaparición ou deterioro ao estar á vista e en contacto co curso de augas soterrado) foron inmediatamente comunicados polo C. E. Maúxo ás autoridades competentes (Dirección Xeral de Patrimonio Cultural da Xunta de Galicia) quen contaron con toda a información por escrito tanto do recuperado como do potencial arqueolóxico propio desta cova do Monte Pindo. A mencionada peza foi depositada pola referida entidade espeleolóxica (xunto cos outros 8 fragmentos cerámicos recuperados do interior da cavidade) o día 5 de marzo de 2008 no Museo Arqueolóxico e Histórico de San Antón (A Coruña) como así consta no oportuno informe adxunto, acta de depósito e comunicados correspondentes.
2. Tal e como se pode comprobar na referida documentación e no citado museo, o fragmento campaniforme desta cova do Pindo non sofríu rotura, raspado ou estracción de mostra material algunha. Desde o seu rescate ata o seu depósito museístico, a peza estivo en todo momento baixo custodia da secretaria deste C. E. Maúxo e nunca se accedeu ás  pretensións de datar por termoluminiscencia dito fragmento cerámico xa que tal operación conlevaba a destrución da mostra (de evidente valor cultural en si mesma) e dos permisos legais oportunos que ao Clube Maúxo non nos correspondía nin tramitar nin, moito menos, autorizar ou favorecer.
3. Así pois, desde o C. E. Maúxo lamentar moi en serio que se divulguen falsos datos ao respecto, de todo carentes de creto, xa que como fica dito en ningún momento se facilitou a datación por termoluminiscencia da referida peza de tradición campaniforme localizada no Monte Pindo. Ademáis, como todos os fragmentos recuperados do interior desta cova do Monte Pindo, ao anaco campaniforme en cuestión lle corresponde unha datación de, como moito (o que non é pouco) uns 4.000 anos de vello; tal e como se ten aceptado desde a ciencia prehistórica grazas a tantos e tantos outros xacementos arqueolóxicos con restos cerámicos campaniformes propios dos primeiros intres da Idade do Bronce estudados debidamente por toda a franxa atlántica europea.
    

    

Unha nova edición desta andaina para non esquecer que todos os proxectos que ameazan este entorno seguen voando sobre as nosas cabezas. E por suposto na mente dos políticos e das empresas que están detras delas.

Participade para poder seguir disfrutando deste marabilloso entorno.

O pasado domingo 28 de setembro deste ano 2014, membros deste Clube vimos de constatar como, durante as pasadas semanas, téñense verquido centos de camións cargados con materiais solidos en terreos da Comunidade Montes en Man Común da parroquia de Priegue, Nigrán. En concreto, os feitos localízanse no monte inmediato ao barrio da Mámoa da referida parroquia miñorana onde, antigamente, existía unha pequena canteira artesanal de granito, fai décadas abandoada.

A falla dos resultados da investigación en curso e das oportunas análises dos materiais depositados nesta parte do Concello de Nigrán, esta entidade quere lamentar e denunciar públicamente os referidos feitos por varios motivos:

Primeiro. Sospeitamos que entre o material utilizado hai lodos procedentes da hoxe en obras Estación Depuradora de Augas Residuais do Lagares, así como outros materiais contaminantes (en especial uralitas, amianto) verquidos a toneladas e sen garantías de teres sido procesados por algún tratamento de depuración e control.

Segundo. A superficie afectada por estes recheos afectou a moitos máis metros cadrados dos que ocupaba a vella canteira abandonada para estenderse polas inmediacións, en terreo forestal de grande valor paisaxístico, modificando o terreo notablemente e, como se observa na fotografía adxunta, elevando ata tres / seis metros de altura (segundo o punto de medición) o relevo orixinal desta parte do monte de Priegue.

Terceiro. Esta actuación, de todo irresponsable pola natureza dos materiais verquidos, temémonos que ocasionará a contaminación das águas que traerán as vindeiras chuvias, águas que, á fin, han chegar aos acuíferos próximos das vivendas do barrio da Mámoa (a menos de 100 metros) e tamén a lugares máis afastados, monte abaixo, xa que as escorrentías e as águas soterradas non saben de cancelas no campo.

Cuarto. Sospeitamos que estes verquidos (das que non hai noticia pública de ter licenza nin permisos de medioambiente, patrimonio, concello…) son reincidentes. Tal e como informaba o xornal La Voz de Galicia do día 03 de decembro de 2011, exactamente no mesmo sitio, xa se depositaran naquela data, citamos: “restos de obras municipales, baldosas de aceras, latas, ordenadores, ruedas y toda clase de desperdicios como televisores, sanitarios y chatarra en general”. É dicir, estamos hoxe ante a segunda fase dun xeito de facer obras a prazos, é dicir, agárdase a que se esquezan ou arquiven as denuncias (neste caso de fai tres anos) para continúalas e rematalas con todo o suxo beneficio de quen as promove e leva adiante. Reincidencia, intencionalidade e a maiores, obsérvese na fotografía adxunta como, por riba desa fedorenta “terra” de cor gris, estendeuse terra coa intencionalidade de ocultar o tapado.

Quinto e último. Á espera de que as forzas de seguridade do estado ultimen o oportuno informe pericial sobre estes feitos, de que a fiscalía tome cartas no asunto con contundencia (sobre todo dada a reincidencia dos feitos), etc., pola parte que nos toca como afectados, no Clube Maúxo queremos deixar constancia aquí da nosa pública denuncia e do noso berro de desesperanza ao comprobar como esta parte da costa sur da ría de Vigo, no Miñor, tan fantástica e rica (entre outros bens, o lugar afectado pola entullada da Canteira da Mámoa, conta con numerosos petróglifos -O Currelo, v.g.- e o marabilloso Castro da Mámoa) resulta unha vez máis contaminada e estragada pola mala xestión, avara e irresponsable, de xestores que deberían velar máis pola integridade, rexeneración, coidado e uso público dos bens comunais e menos por intereses espúrios.

O CLUBE ESPELEOLÓXICO MAÚXO PRESENTA ALEGACIÓNS AO PXOM DE NIGRÁN

O pasado mércores día 2 de Octubro, e dentro do prazo legal, o Clube Espeleolóxico Maúxo, presentou varias alegacións ao PXOM proposto para o Concello de Nigrán. Logo do estudo do voluminoso PXOM, este Clube víuse na obriga de avisar dalgunha das grandes deficiencias detectadas. Inxustificadas novas estradas, ausencia de bens arqueolóxicos e etnográficos catalogados, cursos de auga omitidos, ignorancia do patrimonio natural como son todas as cavidades naturais neste territorio do Concello de Nigrán, etc…

No seguinte enlace Alegaci+¦ns ao PXOM de Nigr+ín, octubro 2013., pódese consultar estas alegacións presentadas co ánimo de ver algún día un PXOM ara Nigrán riguroso e de calidade.

A Gruta do Monte Aloia, Tui, III: NATUREZA.

Distintos compromisos do Clube Espeleolóxico Maúxo -nomeadamente a organización coa Universidade d’A Coruña da primeira “International Conference on Granite Caves” dirixida aos estudosos internacionais da comisión do pseudocarst da UIS, Union International Speleology, celebrada en setembro de 2007- retrasaron comezar o estudo das covas da Trapa coñecidas desde facía dous anos grazas ao libro As Covas de Vincios.

O acceso ós Milaghres da Trapa nin foi nin segue a ser doado, todo o contrario. O accidentado do terreo, a pendente da Costa de Oia, o denso bosque e mato, e moi en especial, os perigosos pasos rochosos exteriores propicios á caida neste Pedraghullo -máis ainda cando a superficie da rocha ten humidade, non digamos se chove e anda un/unha con calzado inapropiado- fixeron que a prospección do entorno e pasos de acceso ó interior das covas, tardase para nós máis do habitual. A primeira xornada do clube prospectando, por fin, dentro das covas da Trapa data da mañá do 14 de outubro de 2007. A esta sucedéronlle sete xornadas máis de prospección espeleolóxica que levaron, xa a principios de marzo de 2008, a abrir proxecto maúxo de topografía e estudo.

O sistema de cavidades granítico de A Trapa ocupa 240 metros liñais do curso medio das águas que nacen como río do Inferno no monte Aloia. O tramo de máis forte pendente, río Ghrande, logo dun estreito par de centos de metros en superficie formando rápidos, pías e tamén pequenas pozas de água desde o seu encaixamento no Alto da Visita -Os Cabreiros, Chenlo, O Porriño- chega rápido a unha pequena chaira a 270 metros sobre o nivel do mar chamada, na tradición oral de Ribadelouro, como A Eira de Pedro. Alí, dase de xeito natural o curioso fenómeno de ver como nun intre, o río divídese. Por un par grenchas fórmase O Gorgullón e a água cae comezando o seu transitar polo subsolo do Pedraghullo. Mentras, a outra parte do río Ghrande baixa escondido pero á vista, encaixado á vez na rocha, paralelo ao sistema soterrado até xuntarse máis abaixo, logo dun desnivel de 77 metros, na segunda e total absorción do río.

Nos 240 metros liñais de río soterrado, o espazo das covas da Trapa ten un  desenvolvemento horizontal de máis 1800 metros. Dimensión esta superada só en dúas covas graníticas no mundo; o sistema de cavidades TSOD, New York, USA, con 3950 m e a sueca Bodagrottorna, en Iggesund, Sweden, con 2610.

Pseudocarst desenvolto nunha litoloxía de granitos alcalinos de dúas micas de granular groso, os Milaghres da Trapa teñen unha historia xeolóxica complexa que se retrotrae ao remate da unión da Laurasia e Gondwana de fai dous centos e pico millóns de anos. Estamos na periféria granítica da heteroxénea Serra do Galiñeiro e na confluenza da Depresión Meridiana -aquí A Louriña, río Louro- co curso baixo do río Miño/Minho ao seu paso por Tui-Valença. Alteración e elevamento do substrato rochoso, desprendementos e movementos en pendente -semellantes os do sistema da Touba do Brión Cobreiras-, rachaduras tectónicas hercínicas e post-hercínicas, evidencias de colapso tipo dolina e a actividade sísmica de intensidade media detectada históricamente nesta terra de Turonio, son, xunto co moi principal axente das augas do río a erosionar a rocha, os ingredentes que teñen evoluído as cova da Trapa até a súa actual fasquía.

Desde a cota cero da cova, eses 240 metros liñais de río soterrado desenvolven un sistema  que acada un desnivel total de -95 m. Porén, dentro da cova non se supera en ningún punto os 20 metros de fondo. Na Trapa predominan os espazos axustados, estreitos do río -mesmo en sifón-, caos de rocha apretados e pasos perigosos de transitar, ainda que tamén hai algunha sala, corredores e mesmo saltos de considerable altura como é a fervenza de nove metros que forma o río soterrado  no sector bautizado como Féveros, en lembranza da documentación medieval e o ferver á vista das súas augas.

Ao igual que noutras cavidades graníticas da zona -nomeadamente no Folón, Coruxo, Vigo- entre a variedade xeomorfolóxica das covas da Trapa destacan formas resultado da lenta erosión fluvial da rocha, tipo pía ou marmita, aquí mesmo desenvoltas unhas dentro doutras, e tamén formacións de espeleotemas, xa de pigotita -como a grande e milenaria columna das “Cadenas da Moura”-  xa silíceas, tipo Ópalo A, que xa teñen sido obxecto de estudo por, entre outros proxectos, investigadores interesados na vida en condicións estremas, como as que se supoñen posibles de atopar en Marte.

Asemade bacterias e outra microscópica, tanto no interior como no exterior das covas da Trapa existe moita e variada vida. Dentro, constan morcegos, variados arácnidos e insectos imposibles para nós de identificar e, sobre todo anfibios e réptiles, que desde 2010 estan sendo controlados para o SARE –programa de seguimento do Ministerio de Mediambiente que coordina a AHE, Asociación Herpetológica Española- polos amigos da asociación naturalista AXENA. Entre outras, consta a presenza de Rana ibérica, do Lissotritón boscai, da Salamandra salamandra, e moi en especial da Chioglosa lusitánica, endémica e fráxil saramántiga rabilonga, abundante aquí en estado adulto e xuvenil, como lugar de reprodución que, como poucos, temos nestas covas de augas limpas.

Áugas procedentes en grande parte do veciño Parque Natural do Monte Aloia e que no exterior discorren entre o rochedo granítico, o que queda do bosque autóctono atlántico e o mato propio de urzas, carrascos e toxos, ambos os dous en regresión pola forte explotación forestal de eucalipto, e sobre todo, de piñeiros.

Aves rapazas, diurnas e nocturnas, dominan os ceos da Trapa. Case seguro, outra fauna e flora agardan por quen as recoñeza e valore. Pero a protección deste singular complexo cova-río, dista moito do que conviría, mesmo do que sería legal ter establecido xa, e fica a espera de que os propietarios do terreo, Xunta de Montes en Man Comun de Ribadelouro, e as autoridades do Concello de Tui e da Xunta de Galicia acaden comprender o alcance do que temos aquí e actúen a favor das singularidades dunhas covas da Trapa que, a noso ver, xa deberían ter sido recoñecidas como Monumento Natural.

A Gruta do Monte Aloia, Tui, II: TOPONIMIA.

Fica dito, a existencia dun sistema de cavidades granítico en Ribadelouro, Tui, chegou ao Clube Espeleolóxico Maúxo grazas á memoria oral recollida por Afonso Rodríguez no seu capítulo do libro As Covas de Vincios. A nova cova -por uns anos arquivada no cartafol de “Cavidades pendentes”- chegou pois bautizada cos nomes de A Trapa ou Os Milaghres da Trapa, no río Ghrande.

A toponimia do río responde a un principio propio de case todos os ríos galaicos. O nome troca así avanzan as augas e nos olleiros e regatos tributarios a microtoponimia sincrónica multiplícase. Así, como indica o mito dos Milaghres da Trapa, o tramo fluvial onde esborrallou o Arco da Vella é o río Ghrande. Curso medio do río que nace non lonxe, ao noroeste do cumio de San Xiao do Aloia e cerca das mámoas da Chan Longa, e que alí, no seu primeiro tramo, recibe o nome de río do Inferno. Augas abaixo das covas da Trapa, chámaselle río do Cotarel e logo río de San Simón, sendo este o topónimo oficial escollido para a totalidade do que ven sendo o afluente do río Louro en Ribadelouro.

En canto á toponimia da cova, conste que, se ben esta é a única cavidade con ese nome do catálogo Maúxo, Trapas hai moitas. Con buracos e sen eles. Na zona ten sona A Trapa de San Salvador de Budiño e até no propio monte Aloia, contra a estrema de Rebordáns con Pazos de Reis, hai outra Trapa. A ovetense cova de La Trapa é bo exemplo da extensión dun espeleotopónimo cantábrico que na súa orixe, supostamente do francés trappe, piège, indicaría en galego ou ben 1) lugar perigoso, de caída mortal ou aprisonamento, trampa tanto para animais como persoas, ou ben 2) portelo, porta no piso, porteliña, oco ou lugar de paso. O primeiro significado, semella neste caso estar máis en acordo cos testemuños recollidos que confirman a caída a cotío de cabras, ovellas, raposas, etc., ao que se lle une a memoria da desaparición dunha velliña de Porto de Bouzas que disque, ao desaparecer co gando na Costa da Oia, dérona por morta caída na Trapa.

Se desde Oia e Porto de Bouzas, estas covas son coñecidas como Os Milaghres da Trapa / A Trapa, tamén é certo que hai xente no mesmo Ribadelouro que sabía do lugar polo nome d’A Pedra Furada. Topónimo moi estendido e común na Galiza e Portugal e case sempre indicador de cacheiras, cavidades tipo tafoni. Neste caso, en 1753 no “Interrogatorio dela Felegresia de Santa Columba de Riva de Louro” pertencente ao Catastro de Ensenada, aparece escrito na delimitación do territorio parroquial: “[…] principiando su demarcación en el marco de San Juan sigueal marco de Coto da Fernal, deeste al marco do Porto, de allí al marco de moiño Rodeiro, sigue al sitio dos Cabreiros, de allí ala piedra furada, de esta á Piedra Galiña, sigue a la puente de Febres, de esta al río Louro,y ba á orillar deel arriba asta llegar a dho marco de san Juan primera marcación […]”.

No primeiro lugar habitado augas arriba da Trapa / Milaghres da Trapa / Pedra Furada, saben do sitio mais non o recoñecen por ningún dos nomes sinalados. Para a xente d’Os Cabreiros -parroquia de Chenlo, O Porriño- o nome de vello desta parte furada do río Ghrande é o d’O Pedraghullo. Lugar de moitas e grandes pedras, como postas en punta, en agulla, polas altas e estreitas paredes rochosas (ou pozos de caída desde o exterior de máis de 10 metros de alto) que alí abondan. Como curiosidade, o nome de Pedraghullo consta próximo, na mesma Serra do Galiñeiro, mágoa que para un sistema de cavidades de bloques arrasado pola actividade mineira que se deu nos Arruídos, Vincios, nos duros anos 40 e 50 do século XX.

A esta riqueza de topónimos das covas da Trapa / Os Milaghres da Trapa / A Pedra Furada / O Pedraghullo úneselle o nome medieval de Féveros, nas formas escritas de Feueros, Fveros e Feberos. O documento clave é ben coñecido na historiografía medieval desta antiga terra de Turonio. Referímonos á doazón do Couto de Tui pola que D. Raimundo de Borgoña, na altura conde da Galiza, e a súa dona, daquela infanta, dona Urraca, outorgan o señorío temporal da cidade de Tui -e do perímetro acoutado no documento asinado o 11 de febreiro do ano 1095- ao bispo e cabildo de Santa María, igrexa catedral tudense.

Seguindo ao Prof. Dr. Fernando López Alsina (2004: 57-95), na zona que nos interesa, a delimitación do Couto de Tui: “[…] venitur in castrum et ad montem Aloie ubi fuit ciuitas antiquitus condita et ubi sunt reliquie sancti Iuliani reposite et inde ad Pedem de Carbalio et vadit per ipsum arrugium usque ad Azoreiram et intrat in Feueros unde exiens vadit ad archam de petra fita, inde ad montem Altum et intrat in fluuium Laur in porto de Urbaneli […]”. Na nosa interpretación: “[…] ven ao castro e monte Aloia onde houbo cidade de antiga condición e repousan as reliquias de S. Xián, e vai ao Pé do Carballo, e vai por este río ata as Azoreiras, e entra en Féveros onde vai saíndo a arca de Pedra Fita, e entra no rio Louro no porto de Orbenlle […]”.

A GRUTA DO MONTE ALOIA, I: O MITO DOS MILAGHRES DA TRAPA.

A posible existencia dun sistema de cavidades no curso medio do río San Simón, en Ribadelouro, Tui, chegou aos ouvidos do Clube Espeleolóxico Maúxo da man dun relato oral facilitado por Afonso Rodríguez González con ocasión da súa colaboración no libro As Covas de Vincios. Nesta obra -editada en 2005 pola Comunidade de Montes en Man Común de Vincios, Gondomar- dedicada ó estudo das covas naturais e artificiais coñecidas polo C. E. Maúxo no sector NW da Serra do Galiñeiro / NE do Val Miñor, aproveitouse a ocasión para tamén incluir datos ao respecto das proximidades da parroquia de Vincios.

O caso é que no capítulo do libro As Covas de Vincios dedicado á memoria lendaria asociada á paisaxe da Serra do Galiñeiro, menciónase a existencia de “un pedregal coñecido como A Trapa ou Os Milaghres da Trapa. Curiosamente, é mui semellante aos Pedraghullos da Fonda do Arruído de Vincios” e ofrécese o seguinte relato, alfaia de mito recollido de primeira man por Afonso Rodríguez a un veciño da pequena aldea de Oia, Ribadelouro:

“Dunha volta […] encontrábanse unhas mulleres no campo apañando herba, cando apareceu o Arco da Vella. Un dos seus extremos púxose a beber na agua do Río Grande. Era de esperar que, transportada através do arco, caíra logo a agua en forma de chuvia sobre os campos [de Ribadelouro]. A algunha daquelas mulleres non lle debeu chistar muito a idea de apañar unha molladura, así que co fouciño que tiña na man cortoulle ao arco iris un dos seus pés. O arco, descompensado, caíu sobre o outro extremo, nas lombas do Aloia, provocando unha grande esborrallada que orixinou a caída e acumulación de grande cantidade de penedos de granito”.

O fío argumental e o simbolismo do relato anterior non se entenden ben de non ter en conta que na tradición oral galega asóciase o arco das cores ou iris -O Arco da Vella- a unha divinidade da natureza rexedora do tempo e das estacións, vinculada con fenómenos meteorolóxicos propios do inverno como son a xeada e o frio: A Vella. Con paralelos na mitoloxía doutras culturas atlánticas -en Asturias La Vieya, en Euzkadi a Mari, na illa de Man a Caillagh ny Groamagh, no Eire a Cailleach Beara, nas escocesas Higlands a Cailleach Bhear, etc.- esta case esquecida deusa de inmemorial idade, conta aqui, na paisaxe granítica da Serra do Galiñeiro, cunha presenza destacada. Onde Afumegha a Vella -perto da Touba do Brión-, a veciña paraxe de Cova da Vella -por baixo de Auga da Laxe-, a Vella do Ancazo -nas augas do río San Simón fronte da Pedra Moura do Cotarel-, así o confirman.

Afonso Rodríguez (2005:150) refire tamén como alí onde esbarrillara o Arco da Vella “pasou a ser coñecido polos viciños como os Milaghres da Trapa. No medio deste pedregullal encóntrase a Pedra da Abella, singular penedo no que, conforme refire a tradición, habitaba unha moura que fora observada coronada de cadenas de ouro”. No que nos interesa subliña aquí, repárese, deixándonos agora de explicacións sobre o simbolismo da moura e das cadenas de ouro na mitoloxía tradicional galega, como é ben dificil distinguir entre a Pedra d’Abella e a Pedra da Vella, tal como entendemos nós cando temos tido ocasión de oír falar deste singular penedo das covas d’A Trapa.